जादुई कुंचला

खूप वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. त्या वेळी चीनमधे लियांग नावाचा होतकरू मुलगा राहत होता. त्याला घरदार- कुटुंब नव्हतं. लोकांची गुरे सांभाळणे, लाकूडफाटा आणणे अशी कामे करून तो दिवस काढी. त्याचं आयुष्य खडतर असले तरी त्याचा स्वभाव लोकांना मदत करण्याचा होता. त्याचं एक स्वप्न होतं. त्याला फार मोठा चित्रकार व्हायचं होतं. तो चित्रकलेच्या सरावात कधीही खंड पडू द्यायचा नाही. रानात लाकडे तोडताना, गुरे चरायला नेताना तो माळरानात पक्षी आणि प्राण्यांची चित्रे  काढी. तो जे काही पहायचा त्याचं चित्र काढायचा - झाडे -पक्षी-माणसे. त्याला चित्रांशिवाय काही सुचायचंच नाही. लवकरच तो चित्रकलेत तरबेज झाला.

एके रात्री लियांगला स्वप्न पडलं. त्यात एका म्हाताऱ्याने त्याला एक कुंचला दिला. त्या म्हाताऱ्याने म्हटलं कि हा जादुई कुंचला आहे आणि  लियांगने त्याचा लोकांना मदत करण्यासाठी  उपयोग करावा. लियांगला दुसऱ्या दिवशी पहाटे जाग आली तेव्हा आपल्या हातात तो सुंदर कुंचला पाहून त्याला आश्चर्याचा धक्का बसला. लियांगला प्रचंड भूक लागली होती म्हणून त्याने ताटभर भाताचे चित्र काढले. अहो आश्चर्यम ! अचानक चित्र जिवंत झाले आणि भाताने भरलेले ताट समोर आले. तो खूप आनंदी झाला. त्याने पक्ष्याचे चित्र काढले. त्या चित्रातून पक्षी बाहेर आला आणि त्याने आकाशात भरारी घेतलीसुद्धा.

लियांग जेव्हा गावात गेला, तेव्हा त्याने पाहिलं कि एक म्हातारा शेतकरी कावड भरून पाणी नेत होता आपल्या शेतात शेंदण्यासाठी. त्या वृद्ध शेतकऱ्यासाठी हे फार कष्टाचे काम होते. लियांगने त्याच्या शेताशेजारी नदीचे चित्र काढले आणि नदी जिवंत झाली. आता तो शेतकरी कितीही पाणी पिकांना देऊ शकत होता. 

थोडं पुढे गेल्यावर लियांगला आणखी एक गावकरी भेटला. तो बिचारा रडत होता. त्याची गाय रात्री वारली होती आता त्याच्या लहान मुलांसाठी दूध कुठून मिळणार? लियांगने गायीचे चित्र काढले आणि क्षणार्धात चित्रातून गाय जिवंत झाली. गावकऱ्याने लियांगचे आभार मानले आणि तो गायीचे दूध काढू लागला. 

त्या दिवसापासून लियांग आपल्या जादुई कुंचल्याचा उपयोग गावातील लोकांच्या मदतीसाठी करी. जेव्हा गावकऱ्यांना कशाची नड भासे, तेव्हा लियांग मदतीला येई. लवकरच गावात भरभराट आली आणि लियांगच्या जादुई कुंचल्याची कीर्ती सर्वदूर पोचली.

लोकं त्याला विचारीत, "तू या जादुई कुंचल्याचा उपयोग करून श्रीमंत का नाही होत?"
"मला कशाची गरज आहे ?"  लियांग उत्तरे,"मला लोकांची मदत करून श्रीमंत असल्यासारखं वाटतं."

थोड्याच दिवसांत लियांगच्या जादुई कुंचल्याची वार्ता शेजारील गावच्या सावकाराच्या कानी पोचली. त्याने विचार केला, या कुंचल्याचा उपयोग करून तो सम्राटापेक्षाही श्रीमंत बनेन. त्याने  लियांगचा कुंचला चोरण्याचा डाव रचला. त्याने त्याच्या गुंडांना लियांगच्या घरी पाठवलं. गुंडांनी लियांगला जेरबंद केलं आणि कुंचला आणून सावकाराला दिला.

सावकाराला आपल्या शक्तीसामर्थ्याचे प्रदर्शन करायचे होते म्हणून त्याने आपल्या काही मित्रांना घरी दावतला बोलावले. त्याने त्या कुंचल्याने खूप चित्रे काढली पण एक चित्र जिवंत होत असेल तर शपथ.
त्याला कळून चुकलं कि यात काहीतरी रहस्य आहे. त्याने गुंडांना फर्मावलं कि लियांगला त्याच्यासमोर हजर करा. लियांग समोर येताच सावकार म्हणाला, " जर तू माझ्यासाठी काही चित्रे काढशील तरच इथून जिवंत घरी जाऊ शकशील !"

लियांगला सावकाराचा इरादा कळला. तो म्हणाला,"मी नक्की तुमची मदत करेन, पण मला मुक्त करा."

"माझ्यासाठी सोन्याचा पर्वत काढ" सावकार म्हणाला. "मी तिथे जाऊन खूप सोने गोळा करेन." त्याला म्हणायचं होतं,"मी या जगातला सगळ्यात श्रीमंत माणूस बनेल. सम्राटापेक्षाही"

लियांगने समुद्राचं चित्र काढलं.

"तू समुद्र कशाला काढलास" सावकार म्हणाला. "मी म्हणालो ना कि पर्वताचं चित्र काढ. मला सोनं हवंय, मासे नकोयत."

"पर्वत समुद्राच्या पल्याड आहे. हा पहा." आणि लियांगने समुद्राच्या पल्याड पर्वत काढला.

जेव्हा सावकाराने सोन्याने चमकणाऱ्या पर्वताला पाहिलं, तेव्हा त्याच्या डोळ्यांत आसुरी चमक आली. "पण हा पर्वत तर फार दूर आहे, मी तिथे कसा जाऊ?"

"मी तुमच्यासाठी जहाजाचं चित्र काढतो, जे तुम्हाला तिथवर घेऊन जाईल. " लियांग म्हणाला. आणि त्याने सम्राटाच्याही आरमाराला लाजवेल  असे सुंदर रत्नजडीत जहाज जिवंत केले. सावकार जहाजात चढला आणि म्हणाला, "आता त्या पर्वतापर्यंत नेणाऱ्या वाऱ्याची निर्मिती कर." लियांगने वाऱ्याचे चित्र काढले. जहाज पर्वताच्या दिशेने चालू लागले. त्या सोनेरी पर्वताला आपल्या कवेत घेण्यास सावकार उतावीळ झाला होता. त्याने लियांगला फर्मावले, "जरा जोराचा वारा येऊ दे म्हणजे मी त्या पर्वतावर लवकर पोचेन."

लियांग वाऱ्याचे चित्र काढत राहिला. मंद वाऱ्याचे रुपांतर सोसाट्याच्या वाऱ्यात झाले आणि मोठे वादळ आले. त्या वादळात रत्नजडीत जहाज आणि लोभी सावकार बुडून समुद्रतळाशी गेले.

असं म्हणतात कि लियांगने त्याच्या गावातील  एका सुंदर मुलीशी लग्न केलं आणि त्याच्या कुटुंबासह त्याने उर्वरीत आयुष्य छान घालवलं.
***


( इथे  उपलब्ध असलेल्या या चिनी लोककथेचा हा अनुवाद आहे. माझ्या भाचरांना हि गोष्ट सांगताना मजा आली आणि  वाटलं कि ब्लॉगवर ही गोष्ट पोस्ट करावी म्हणून.)

मिक्सरेडिओचा अंत

काल संध्याकाळी ई-मेल आला- 'MixRadio is Closing Today'.

मिक्सरेडिओ ही on-line music streaming service. नोकिया कंपनीने आधी ovi music म्हणून ही सेवा सुरु केली. त्यानंतर तिचे नामांतर 'Nokia Music' असे झाले. नोकिया नंतर या सेवेची मालकी 'Line' ने घेतली आणि तिचे rebranding 'MixRadio' असे केले. गेली १७ वर्षे ही सेवा सुरु होती.

  Windows OS च्या आधीच्या सर्व मोबाईल्स मधे pre -installed असणारे हे app. तुमचे इंटरनेट चालू असेल तर मनमुराद गाणी ऐकण्याची हौस पूर्ण करता येई. दोन वर्षांपूर्वी मी माझा पहिला स्मार्टफोन घेतला. त्यानंतर गेली दोन वर्षे मी हे app वापरत होतो. 

टिकाऊ आणि स्वस्त मोबाईल म्हणजे नोकिया हे समीकरण असताना घेतलेला फोन आताही व्यवस्थित चालतोय.अनेक वेळा त्याने आपली टिकाऊपणाची चाचणी यशस्वीरित्या पूर्ण केली आहे.
मिक्सरेडिओ ची खासियत म्हणजे त्यांचा संग्रह. लाखो गाणी तुमच्या दिमतीला. गजलचा संग्रह तर अप्रतिम होता. फरिदा खानुम आणि इक़्बाल बानोची गझल मी पहिल्यांदा ऐकली ती इथे. बेगम अख्तर ने वेड लावले ते इथे.
सकाळी ऑफिसला निघताना कानात हेडफोन लावून घराबाहेर पडायचे. Favourites मधून एक गायक निवडायचा. मग त्या Genre मधील गाणी ऐकत प्रवास करायचा. ऑफिसमधे आवाज कमी करून classical ऐकायचं. संध्याकाळी home theatre ला मोबाईल जोडून कुठलातरी राग ऐकत बसायचं. कितीही गाणी ऐका. महिन्याची फी नाममात्र.
App चा Interface अत्यंत सहज सुंदर. गायकाची माहिती, त्याचे recent twitter updates, फोटो उपलब्ध असे. मी अनेक कोंकणी, बंगाली, गुजराती गाणी blindly download केली होती. आता जेव्हा बंगाली शिकतोय तेव्हा फार मजा येतेय.
इंटरनेटच्या महाजालात कुठली site, माहिती केव्हा गडप होईल सांगता येत नाही. हे सारं माहितीचं आभासी विश्व. आता या app ची जागा घेण्यासाठी नवीन apps सरसावले आहेत. जुन्या users न आकर्षक योजना देताहेत. On-line music industry  फार मोठी आहे. इथे टिकायचं असेल तर नवीन business models विचारात घेतले पाहिजेत.

मिक्सरेडिओचा अंत मनाला चटका लावून गेला. ज्यांनी हे app वापरलंय त्यांना कळेल कि मला नेमकं काय म्हणायचं आहे. 

एका चित्राच्या निमित्ताने

एका लहान मुलगा कसलंतरी चित्र काढत बसला होता. त्याला घरातील एका मोठया माणसाने जरा जरबेतच विचारलं, "काय काढतोयस रे ?". मुलगा म्हणाला, "देवबाप्पाचं चित्र काढतोय". त्यावर त्या मोठ्या माणसाने जरा मिश्किल अंदाजात म्हटलं, "अरे पण देव दिसतो कसा हे कुणालाच माहित नाही, मग कसं काढणार तू चित्र ?". मुलगा फार गोड होता. त्याने मग उलटटपाली फार छान उत्तर दिलं. "माझं चित्र पाहून लोकांना कळेल - देवबाप्पा दिसतो कसा ते."

लहान मुलांमध्ये सर्जनशीलता अशी ठासून भरलेली असते. प्रश्नांना वेगळ्या पद्धतीने सामोरे जाण्याची, वेगवेगळी उत्तरं शोधण्याची, नवनिर्मितीची आस त्यांना असते. कधी ती एकटेच स्वताशी बडबडत बसतील. स्वतःच्या मनोराज्यात हुंदडत बसतील. हल्लीच वय वर्ष नऊच्या अद्वैत या मित्राला भेटलो. त्याच्याशी गप्पा झाल्या, त्याने काढलेल्या या चित्राविषयी.  अद्वैत चौथ्या इयत्तेत आहे.

या चित्रात त्याने काय काढलंय ते पूर्णपणे abstract असल्याने व चित्रकलेतले  मला काहीच कळत नसल्यामुळे खुद्द  चित्रकारांना याबद्दल विचारण्यात आले. पहिलं चित्र हे Gun Tank (रणगाडा) आहे. पण त्यात फार वैशिष्ट्ये आहेत. एक तर हा रणगाडा detachable पार्टसचा आहे. याचे सगळे भाग केव्हाही सुटे होऊ शकतात. रणगाड्याला खाली चाके आहेत तेव्हा जमिनीवरील युद्ध त्याने लढता येते. हवाई हमल्यासाठी वरचा भाग आपोआप विलग होऊन जेट बनू शकतो. आणखी मजेशीर बाब म्हणजे  आपत्कालीन परिस्थितीत जेटचा भाग सुटा होऊन आतील व्यक्ती 'धूम' स्टाईल बाईकवरून सुसाट पळूही शकते.

या रणगाड्याच्या खाली दोन Weapon Tanks आहेत. पहिला Tank अल्त्रोन नामक रोबोचा आहे. त्याचं नाव त्याने Tank वर कोरलंय. तो आपल्यासारखे आणखी रोबो बनवू शकतो. तो बॉस आहे. दुसऱ्या Tank मध्ये शस्त्रे आहेत खूप सारी. आणि त्यात एक रखवालदार पण आहे. ही चित्रे पाहून मी ज्याम इम्प्रेस झालो आहे.
मुळात मला चित्रांमध्ये निसर्गचित्र तेवढं काढता येतं. त्यातही दोन डोंगर, त्यातून उगवणारा किंवा मावळतीचा सूर्य,  चार आकडा दर्शवणारी आकाशातील पक्षी, घर, नदी , नदीतील त्रिकोणी मासे आणि घरापुढील सरळ रेषेतील गवत एवढं काढता येतं.  अद्वैतची चित्रकला तुम्ही म्हणाल realistic नसेल. रणगाडा, रोबो जसेच्या तसे वाटत नसतीलही. पण त्याच्याशी बोलताना एक जिवंत चित्र त्याच्या डोक्यातून कागदावर उतरतं आहे हे जाणवत होतं. तो कल्पना जगत होता. डोक्यात चाललेल्या हजारो गोष्टींपैकी एक गोष्ट अल्त्रोनची असेल. त्या अल्त्रोनचं पुढे युद्धही झालं असेल कुणाबरोबर. त्याच्या मनोविश्वात त्याने रोबोंना जगावर ताबा मिळवताना पाहिलंही असेल. एक दिवस हे सर्व तो कागदावर उतरवेल हे नक्की.

मुलांच्या कल्पनांना फुलू दिलं, "आता हा अल्त्रोन कुठे चालला आहे, पुढे काय होईल तेही काढ चित्रात." असं प्रोत्साहन दिलं तर पुढे मागे तो चांगला कलाकार होईल, त्याला आपल्या कल्पना तुमच्याशी शेअर कराव्या वाटतील किंवा "असले नसते धंदे करण्यापेक्षा अभ्यास करा गणिताचा" म्हणत दटावलं तर हा रोबो, त्याबरोबरचं काल्पनिक जग आपोआप गुडूप होऊन जाईल हळूहळू.

जगाला हुशार व्यक्तींबरोबरच वेगळा विचार करणाऱ्यांची, सृजनशील लोकांची  फार गरज असते. स्टीव जॉब्स ने आयफोन आणला बाजारात तेव्हा इतरही कंपन्या होत्याच ना स्पर्धेत. आज Apple आपलं स्थान टिकवून आहे ते सततच्या सृजनामुळे. मानवी प्रगती नवनिर्मितीचा आणि सृजनाचा ध्यास या दोन गोष्टींवर अवलंबून आहे.