या आठवड्यातील पाच गोष्टी - 28 June

1. किशोर मासिकाचा जुना संग्रह 

किशोर या मुलांच्या मासिकाचा शोध मला फार उशिरा लागला. ठकठक आणि चांदोबाचे जुने अंक यावरच आमचं बालपण गेलं. किशोर मासिकाचे जुने अंक (अगदी १९७१पासूनचे) ऑनलाईन उपलब्ध आहेत. जुने अंक चाळता सापडले कि यात दिग्गजांनी लिहिलंय. दुर्गाबाई, पुलं, कुसुमाग्रज, कुरुंदकर इ. इ. 

या मासिकांत गोष्टी, कविता, माहितीपर लेख यांचा समावेश आहे. कव्हर पेजेस नॉस्टॅल्जिया जागवणारी आहेत. इंग्रजीतील न्यू यॉर्कर मासिकाची कव्हर पेजेस अशी इंटरेस्टिंग असतात.  उदाहरणादाखल:-

जुने आणि नवीन अंक पुढील लिंक वर वाचता / डाउनलोड करता येतील. 

https://kishor.ebalbharati.in/Archives/

2. The cooking of books: a literary memoir

"लेखकाच्या आयुष्यात त्याच्या जोडीदारानंतर जर कुठली महत्वाची व्यक्ती असेल तर ती म्हणजे संपादक" असे रामचंद्र गुहा म्हणतात. त्यांचे नवीन पुस्तक हे एक प्रकारे साहित्यिक आत्मकथन आहे. यात त्यांनी रुकून अडवाणी या त्यांच्या संपादकाविषयी भरभरून लिहिलंय. त्यांच्या पुस्तकांना व साहित्यिक कारकिर्दीला आकार कसा येत गेला, या प्रवासात त्यांच्या संपादकाची भूमिका काय होती यावर त्यांनी लिहिलंय. गुहा नामांकित इतिहासकार आहेत. त्यांच्या करिअरच्या सुरुवातीला त्यांना अडवाणी यांच्यासारखा संपादक लाभला. अडवाणी Oxford University Press India च्या संपादक मंडळात होते. त्यांनी गुहा यांची सुरुवातीची पुस्तके छापली. 

वयपरत्वे हे नातं अजून घट्ट बनत गेलं. एखाद्या पुस्तकावर संपादकीय संस्कार होत असताना लेखक आणि संपादक यांच्यात क्राफ्टच्या अनुषंगाने पत्रांद्वारे काय चर्चा होत होती ते वाचायला वाचकांना आवडेल. 

3. इंदिरा संत यांची कविता: पत्र लिही

पत्र लिही पण नको पाठवू

शाईअमधुनी काजळ गहिरे

लिपिरेषांच्या जाळी मधुनी

नको पाठवू हसू लाजरे;

चढण लाडकी भुवईमधली

नको पाठवू वेलांटींतुन

नको पाठवू तिळ गालिचा

पुर्णविरामाच्या बिंदूतुन

नको पाठवू अक्षरातुनी

शब्दामधले अधिरे स्पंदन,

कागदातुन नको पाठवू

स्पर्शामधला कंप विलक्षण

नको पाठवू विज सुवासिक

उलगडणारी घडी घडीतुन,

नको पाठवू असे कितीदां

सांगितले मी; तू हट्टी पण

पाठविसी ते सगळे सगळे

पहिल्या ओळीमध्येच मिळते

पत्र पुढचे त्यानंतर पण

वाचायचे राहुन जाते.

4. कानगोष्टी:   All you have is now!

5. Watchlist: Night and Fog

कॉन्सन्ट्रेशन कॅम्प्स, होलोकास्टवर बनवलेली मी पाहिलेली प्रामाणिक डॉक्युमेंटरी. 

Night and Fog from UMSchoolOfCommunication on Vimeo.

या आठवड्यातील पाच गोष्टी - 22 June

1. Mixing Work with Pleasure: My Life at Studio Ghibli

स्टुडिओ जिबली त्यांच्या ऍनिमेटेड चित्रपटांसाठी प्रसिद्ध आहेच. Toshio Suzuki यांनी तिथे प्रोड्युसर असतानाचे अनुभव यात मांडले आहेत. काही गोष्टी फारच इंटरेस्टिंग आहेत. 

ज्यांना स्टुडिओ जिबलीच्या चित्रपटांत रस आहे, चित्रपट निर्मितीमागची प्रोसेस समजून घ्यायची आहे त्यांनी वाचलेच पाहिजे असं पुस्तक. 

2. Concealing caste: Narratives of Passing and Personhood in Dalit Literature

जात लपवल्यामुळे समाजात भोगाव्या लागलेल्या परिणामांच्या  कथा या कथासंग्रहात आहेत. इतर भाषांतून इंग्रजीत अनुवादित केल्या आहेत. यात शरणकुमार लिंबाळे, बाबुराव बागुल या मराठी लेखकांच्या  कथा आहेत. 

या कथा तुम्हाला पछाडतात. 

3. मंगलेश डबराल यांची कविता: बाहर 

4. कानगोष्टी : Every Moment  

5. Watchlist: Coin Operated

या आठवड्यातील पाच गोष्टी - 14 June

 1. गामक घर आणि माधव ज्युलियन यांची कविता 

'गामक घर' हा मैथिली भाषेतला 2019 चा चित्रपट आहे. ही तीन पिढ्यांची 'घर' ही संकल्पना केंद्रस्थानी ठेऊन सांगितलेली कथा आहे. 1998, 2010 व  2019 या काळात कुटुंबातील नात्यांत, घरात काय बदल झालेत हे दिसतं. लग्न, बारश्यासारख्या समारंभात आधी एकत्र येणारं कुटुंब, माणसांच्या राबत्यामुळे गजबलेलं घर- हळूहळू कर्ती माणसे निवर्तली कि ओसाड -दुर्लक्षित  पडलेलं विदारक वाटतं. जागतिकीकरणामुळे शहरं माणसांनी ओसंडून वाहू लागली तर एकीकडे गावं ओसाड व भकास झालीयेत. नात्यांत देखील तो पूर्वीसारखा ओलावा राहिला नाही. 

माधव ज्युलियन यांच्या कवितेत बालपणीच्या घराबद्दलच्या आठवणी आहेत. जे हरवलंय त्याची नोंद आहे. 

आमुचे घर छान

शेजारी वाहे ओढा

कागदी होड्या सोडा

दूर जाती II १ II

चतुर नव्हे तर

अभ्रकी पंखांचे ते

 विमान उडे तिथे

उन्हामाजी II २ II

उथळ वाहे पाणी

नितळ थंडगार

नाचता त्यात फार 

मौज वाटे II ३ II 

पाहून अंग ओले 

भरते रागे आई

मागून देई काही 

खाऊ गोड II ४ II 

आमुचे घर छान 

परसू लांब रुंद

मोगरा जाई कुंद 

फुलतात II ५ II

खोबरे झेंडूतील 

मागतो सदा बाळ

झेंडूचा पहा काळ 

खोडकर II ६ II

अडूळशाची फुले 

देठात थेंब गोड

करितो गोड तोंड 

मुलांचे तो II ७ II

सोलून कोरफड 

पाण्यात धुता साफ

बर्फ हो अपोआप 

काचेवाणी II ८ II

आमुचे घर छान 

म्हणती आम्हा द्वाड

करितो परी लाड 

बाबा-आई II ९ II

अंगणी सरावल्या 

खडूने काढू शिडी

लंगडी चढोवढी 

खेळायचा II १० II

घरात जिन्याखाली 

ताईचे घरकुल

खड्यांची थंड चूल

पक्वान्न दे II ११ II

भांडून केव्हा केव्हा 

म्हणतो जा फू गडी!

लागेना परी घडी 

एक व्हाया II १२ II

आमुचे घर सान 

आता ते कुठे गेले

बाल्याचे हे भुकेले 

मन पुसे II १३ II

2. Absolute Khushwant

काही वर्षांपूर्वीची गोष्ट. खुशवंत सिंगांबद्दल खूप ऐकलेलं. दर रविवारी HT मधे येणारे त्यांचे सदर (Between us) वाचत होतोच, पण मुद्दाम निवडून पुस्तक वाचावं असं वाटलं नव्हतं. मित्रांनी 'Train to Pakistan" वर तोंडभर स्तुती केली होती. लाइब्रेरीत 'Absolute Khushwant' वाचायला घेतलं आणि तासा दोन तासांत जे काही वाचलं त्यामुळे मी अक्षरश: भारावला गेलो. त्यानंतर ते माझ्या रीडिंग लिस्टचा भाग झाले. ताजं, खुसखुशीत आणि निर्भीड (बोल्ड) लिखाण ही त्यांची खासियत. त्याच पुस्तकात 'माझ्या आयुष्यात आलेल्या बायका', 'माझ्या लेखक असण्यावर' 'दिल्ली शहरावर' हे लेख आहेत. मुळापासून वाचावे असे हे लेख. "जर तुम्ही पत्रकार असाल तर दिल्ली शहरात तुमच्यावर उपाशी मरण्याची पाळी कधीच येणार नाही, इतक्या रोज परिषदा Conference होत असतात, त्यानंतर खाण्याची (आणि पिण्याची) सोय असते" हे त्यांचेच उद्गार. रोखठोकपणा हा जगण्याचा आणि पर्यायाने लेखनाचा स्थायीभाव. त्यांना एकाने त्यांच्या लेखक असण्याबद्दल विचारलं तेव्हा त्यांनी मस्करीत म्हटलं होतं "क्या पूछते हो मेरे कारोबार का हाल, बेचता हूँ आइनें अंधो के शहर में".

3. What You Missed That Day You Were Absent from Fourth Grade

असं तुमच्यासोबत कधी झालंय का कि तुम्ही शाळेला दांडी मारलीत आणि त्याच दिवशी नेमकं काही महत्वाचं घडलंय  किंवा शिकवलंय? दुसऱ्या दिवशी शाळेत गेल्यावर मग मित्रांनी ते तिखटमीठ लावून सांगितलंय? 

What You Missed That Day You Were Absent from Fourth Grade ही कविता पण त्याच कल्पनेतून कवीला सुचली असावी. संपूर्ण कविता वरील लिंक वर आहे. या कवितेत तो / तीने  चौथ्या इयत्तेतील एक दिवस शाळेला बुट्टी मारल्यामुळे काय हुकलंय याची यादी आहे. तुम्ही जर या गोष्टी नीट पाहिल्यात उदा. 

how to stand still and listen to the wind किंवा  how peeling potatoes can be a form of prayer तर असं लक्षात येईल कि या गोष्टी शाळेत शिकवल्या जात नाहीत.  त्या अभ्यासक्रमाचा भाग नसतात. 

The English lesson was that I am

is a complete sentence.

मोठं झाल्यावर, संकटांना तोंड देताना असं वाटतं ह्या गोष्टी शाळेत शिकवल्या असत्या तर बरं झालं असतं. 

तरी देखील कवितेतील Mrs. Nelson सारखे असे काही शिक्षक असतात जे अभ्यासक्रमाच्या पलीकडे जाऊन आपल्याला घडवत असतात. आपल्या जडणघडणीत त्यांचा मोठा वाटा असतो. 

ही कविता Poetry Unbound: 50 Poems to Open Your World' या कवितासंग्रहात आहे. 

4.कानगोष्टी: In the Wee Small Hours of the Morning

Song by Frank Sinatra

5. Watchlist: 

आकाशवाणी पुणे केंद्राच्या संग्रहातील, तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांची पु. ल. देशपांडे यांनी घेतलेली मुलाखत.

या आठवड्यातील पाच गोष्टी - 7 June

1. Wild Problems: A Guide to the Decisions That Define Us

निर्णय कसे घ्यावे यावर बरीच पुस्तके उपलब्ध आहेत. त्यात अजून एक. या पुस्तकाचे वैशिष्ट्य म्हणजे कठिण निर्णय (Wild problems) कसे सोपे करावे यासाठी शास्त्रज्ञांनी, तत्वचिंतकांनी, कलावंतानी कसा विचार केला ( इतिहासातील उदाहरणे ) यांचा समावेश यात आहे. यात चार्ल्स डार्विनने लग्न करावं कि करू नये याविषयी त्याच्या डायरीत केलेली नोंद interesting आहे . लग्न, पालकत्व, करिअर बदल या कठिण निर्णयांची उकल कशी करावी? संशोधन काय सांगते हे मांडलंय. 

2.  'पंखा'ची अर्पण पत्रिका

प्रकाश नारायण संतांच्या लंपन कथामालेतील पंखाची अर्पणपत्रिका मी वाचलेल्यांपैकी सर्वात आवडलेली. 

लंपनच्या कथांवर आता  वेबसिरिज आलीय. 

3. शिवमंगल सिंह ‘सुमन’ यांच्या 'मिट्टी की बारात' या कवितासंग्रहातील कविता : ठहराव 

तुम तो यहीं ठहर गये  

ठहरे तो किले बान्धो  

मीनारें गढ़ो  

उतरो चढ़ो  

उतरो चढ़ो  

कल तक की दूसरों की  

आज अपनी रक्षा करों,  

मुझको तो चलना है  

अन्धेरे में जलना है  

समय के साथ-साथ ढलना है  

इसलिये मैने कभी  

बान्धे नहीं परकोटे  

साधी नहीं सरहदें  

औ' गढ़ी नहीं मीनारें  

जीवन भर मुक्त बहा सहा  

हवा-आग-पानी सा  

बचपन जवानी सा।

 

4. कानगोष्टी - Ashokan Farewell by Jay Ungar and Molly Mason

5. Tales from the Vienna Woods - André Rieu